OKSİJEN TEDAVİSİ VE NEBÜLİZASYON

Bu yazı tıp fakültesi öğrencileri, sağlık hizmetleri meslek yüksekolulu öğrencileri ve sağlık profesyonelleriyle bilgi paylaşımı için hazırlanmıştır.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza / bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.

 

Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı - 2020’de “Oksijen ve nebul‐inhaler tedavisi uygulayabilme” becerisinin öğrenme düzeyi 4 olarak belirlenmiştir; bir tıp doktorundan karmaşık durumlar / olgular da dahil uygulamayı yapması beklenir.

OKSİJEN TEDAVİSİ

Çeşitli nedenlerle Acil Servise başvuran hastalara genellikle oksijen başlanır. O₂ verebilmek için nazal kanül veya maske kullanılabilir. Maskeler basit, geri solumasız veya rezervuarlı olabilir.

Trafik kazası gibi kritik nedenlerle başvuran hastalarda O₂ verme akım hızı, solunum distresi varlığına ve derecesine göre belirlenir:

• Yok        2 L/dk (nasal kanülle)
• Hafif      5-6 L/dk
• Ciddi     %100 konsantrasyonda

Solunum hızı ve derinliğini denetleyen fizyolojik mekanizmalar hipoksi, hiperkarbi ve asidozdur. KOAH hastalarında bu mekanizmalar bozulur, hastaların hiperkarbiye duyarlılığı azalır. Bu nedenle KOAH hastalarında O₂ verilmesi gerekiyorsa, akım hızı %24 olmalıdır.

Hastanın oksijen saturasyonu >%96 ise oksijen tedavisi verilmesi mortaliteyi artırdığı için önerilmez. Karbonmonoksid intoksikasyonu, pnömotoraks, orak hücre krizi, küme tipi baş ağrısı durumları bunun dışındadır.

Akut Koroner Sendrom (Akut Miyokardiyal İnfarktüs, Anstabil Angina Pektoris) düşünülen hastalarda kalp yetmezliği bulguları varsa veya SPO₂<%90 ise O₂ verilmesi önerilir.

Serebrovasküler olay (inme) düşünülen hastalarda SPO₂<%93 ise O₂ verilmesi önerilir.

Oda havası %21 O₂ içerir. Nazal kanül ile O₂ verilirken akım hızına göre O₂ konsantrasyonu aşağıdaki şekildedir:

• 1 L/dk  %24

• 2 L/dk  %28

• 3 L/dk  %32

• 4 L/dk  %36

• 5 L/dk  %40

• 6 L/dk  %44

Oksijen rezervuarlı yüz maskesi ile O₂ verilirken, akım hızına göre O₂ konsantrasyonu aşağıdaki şekildedir:

• 6 L/dk  %60

• 7 L/dk  %70

• 8 L/dk  %80

• 9 L/dk  %90

• 10 L/dk %100

Karbonmonoksid intoksikasyonunda normobarik tedavi uygulanacaksa %100 O₂ verilmesi gerekir.

Bunu sağlayabilmek için rezervuarlı maske kullanılır.

NEBÜLİZASYON

Bronşiollerde etki göstermesi planlanan ilaçların solunum yoluyla istenen bölgeye ulaştırılması için çeşitli araçlar kullanılmaktadır. Ölçülü doz inhaler veya kuru toz inhaler kullanılabilir. Hastalığının ileri düzeyde olması nedeniyle veya yeterli kooperasyon sağlayamadığı için bu preparatları kullanamayan hastaların spacer, chamber gibi yardımcı malzemelerle ilaç alması sağlanabilir.

Kooperasyonu az olan veya solunum sıkıntısı olan hastalar için nebülizatör kullanımı daha kolay olabilir. Nebülizasyonla büyük hacimde ilaç verilebilir. Hazırlığın ve ilaç verilmesinin daha uzun sürmesi, hareket kısıtlaması, daha yüksek maliyet ve uygun ekipman gerekliliği (jet nebülizer için kompresör) nebülizasyon işleminin dezavantajlarıdır.

Nebülizatörler; haznesine konan ilaç solüsyonu ya da süspansiyonunu, hastanın inhale edebileceği aerosol damlacıklarına dönüştüren bir aletlerdir. Ortam havasını nemlendirmek ve soğuk buhar uygulaması için de kullanılabilirler. Ultrasonik veya jet nebulizer tipinde olabilirler.

• Ultrasonik nebülizatörlerde ilaç solüsyonu piezoelektrik kristal aracılığıyla ultrasonik titreşim (1.63 MHz) oluşturularak küçük partiküller haline getirilir. Oluşturulan aerosol bir fan aracılığıyla hastanın soluması için iletilir. Genellikle daha küçük ve sessizdir.

• Jet nebulizatörlerde solüsyon bir kompresör ya da basınçlı gaz silindiri aracılığıyla sağlanan hızlı hava veya akımı tarafından partiküllere ayrılarak aerosol haline getirilir (Bernoulli etkisi). Hava akım hızı 6-8 L/dk olmalıdır. Kullanımı daha yaygındır. Çocuklarda jet nebüliaztör tipi kullanılır. Ekspirasyon esnasında ilaç kaybı olabilir.

İlacın biyoyararlanımında oluşturulan partiküllerin boyutu önemli rol oynar. Büyük partiküller (7-10 μm) üst hava yollarında çökerler ve dolayısıyla emilimin gerçekleştiği bölgeye ulaşamazlar. Orta büyüklükte partiküller (2-5 μm) bronş ve bronşiollerin daha uç noktalarına ulaşabilirler. 2 μm’dan küçük ilaç partikülleri alveollere ulaşabilir ve buradan sistemik dolaşıma geçebilirler. Çok küçük partiküller ise (<0,5 μm) alveollerde birikemediklerinden, ilacın büyük bir bölümü soluk verme sırasında  vücuttan atılır ve ilaç etkisi azalır.

Nebülizatörler genellikle 1-5 μm büyüklüğünde partikül oluştururlar. Makine parçaların zedelenmiş olması ilacın yeterince aerosolize olmasını engelleyebilir.

Hasta bir maske veya ağızlık içerisinden ilacı inhale eder.

Nebülizasyonla verilebilen ilaçlar

• Kortikosteroidler

• Bronkodilatörler

• Antikolinerjikler

• Antibiyotikler

• Mukolitik ajanlar

Uygulama

• Hasta -herhangi bir sağlık engeli olmadığı sürece- oturur pozisyona getirilmelidir. Hastanın yatar pozisyonda olması ilacın dökülmesine veya nebulize olmadan kalmasına neden olabilir.

• Makine düz zemine yerleştirilir

• Güç düğmesi açılır / Gerekliyse elektrik bağlantısı sağlanır / Oksijen veya hava bağlantısı sağlanır

• Eller yıkanır

• İlaç nebülizör kabına konur ve kapağı kapatılır

• İlaç haznesi ultrasonik nebülizatörlerde makinanın üzerinde, jet nebülizatörlerde maske veya ağızlığın altındadır.

• Verilecek ilacın hacmi 2-4 ml, en fazla 10 ml olmalıdır. Haznede 0.5 ml ilaç kalacağı için sıvı miktarı 2 ml’den fazla olmalıdır. Gerekirse %0.9 NaCl kullanılarak ilaç seyreltilir.

• Nebulize edilecek ilaçlar ışıktan korunmalıdır. İnhale edilecek ilaçlar verilmeden hemen önce hazırlanmalı, bekletilmemelidir

• Makine-ağızlık bağlantısı sağlanır

• Gaz akışı başlatılır

• Hasta ağızdan, derin ve yavaş nefes almaya teşvik edilir

• Konuşması önlenmelidir. 

• Yüz maskesi kullanılıyorsa yüze tam oturtulur. 

• Nebulizer maskesinin yüzden 1 cm uzakta olması inspire edilen dozu %50,

• 2 cm uzakta olması ise %80 oranında azaltmaktadır.

• İdeal nebulizasyon süresi 5-10 dakika olmalıdır.

• Bronkodilatörler için nebulizasyon süresi 10 dakikadan fazla olmamalıdır.

• İlacın %80’i ilk 5 dakikada verilir.

• Zamanlama ilacın türü, hacmi ve kullanılan ekipmandan etkilenir.

• Rezidüel sıvının konsantrasyonu arttığı ve ısı kaybına bağlı olarak viskozitesi azaldığı için nebulizasyonu güçleştirmekte, partikül çapı artmaktadır.

• Birden fazla inhaler ilaç olduğunda kısa sürede etki eden bronkodilatörler ilk uygulanmalıdır. Böylece diğer ilaçların akciğerlere daha verimli nüfuz etmesi sağlanır.

• Sürekli nefes darlığı olan hastalar için bronkodilatörler aktivite öncesi veya yemekten önce uygulanmalıdır.

• İşlem esnasında hasta yan etkiler açısından gözlenir

• Taşikardi, titreme, şiddetli öksürük başladığında nebulizasyona ara verilmeli, ilaçların kontrendikasyonları uygulayıcılar tarafından bilinmeli ve takip edilmelidir.

• Göze ilaç kaçması önlenmelidir. Koruyucu gözlük kullanılabilir.

• Göze bronkodilatör teması bulanık görmeye ve göz basınç artışına neden olur.

• Kullanılan ilaçlar saç köklerine zarar verebilir, saçların bone ile kapatılması önerilir.

• Nebulizasyon sırasında hasta şiddetli öksürmeye başlarsa işlem durdurulmalı ve hasta değerlendirilmelidir.

• Soğuk aerosol bronkospazm nedeni olabilir. Verilecek ilaç solüsyonu vücut ısısına yakın sıcaklıkta olmalıdır.

• Nebulize antibiyotikler kullanılırken antibiyotik partiküllerinin atmosfere dağılımı önlenmelidir. Havalandırılabilir ve kapısı kapalı ayrı bir odada uygulanmalıdır.

• Nebulizer aralıklı püskürttüğünde/ses çıkarmaya başladığında nebulizasyon sonlandırılır.

Dikkat

Covid19 damlacık yoluyla bulaşan bir hastalık olmakla birlikte, nebül yoluyla ilaç uygulaması esnasında virüsün aerosol formda yayıldığı saptanmıştır. Buna benzer hastalıklarda nebülizasyonla ilaç uygulanması, ortama patojen yayılımını artıracağı için önerilmez.

Bunun yerine aerochamber veya spacer kullanılması uygundur.

 

Uygulama sonrasında

• Steroid veya antibiyotik nebulize edildiyse, hastaya işlem sonrasında ağzını çalkalaması, ya da maske kullanımı durumunda yüzünü yıkaması tavsiye edilmelidir.

• İlaçların birikimi ağız veya cilt tahrişine neden olabilir. Ağız, diş ve oral mukoza hasarını önlemek için yüz yıkanmalı, dişler temizlenmelidir.

• Evde kullanılan nebulizerin her kullanımdan sonra parçalara ayrılması, yıkanması ve durulanması önerilir. Fazla suyun, nebulizerin boş çalıştırılarak kurutulması gerekir. Tekrar kullanmadan önce su damlacıklarının olmadığından emin olunmalıdır.

• Nebulizerin kullanımında, yıkama ve durulama sonrası iyi kurutulmamasına bağlı olarak lejyonella bulaşma riski bulunmaktadır

• Kullanılmadığı sırada nebülizer kuru, tozsuz, temiz ortamda saklanmalıdır.

Okuma önerisi

https://emedicine.medscape.com/article/1413366

Pekcan Sevgi. Çocuklarda İnhaler Tedavi Uygulamaları. Solunum;14(2):63-72.2012.