BOYUNLUK TAKMA – TRAVMA TAHTASI
Bu yazı tıp fakültesi öğrencileri, sağlık hizmetleri meslek yüksekolulu öğrencileri ve sağlık profesyonelleriyle bilgi paylaşımı için hazırlanmıştır.
Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza / bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.
Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı - 2020’de “Servikal collar (boyunluk) uygulayabilme” ve "Hastanın uygun olarak taşınmasını sağlayabilme" becerilerinin öğrenme düzeyi 4 olarak belirlenmiştir; bir tıp doktorundan karmaşık durumlar / olgular da dahil uygulamayı yapması beklenir.
Trafik kazası, yüksekten düşme gibi yüksek enerjili yaralanmalara maruz kalan bireylerde vertebra yaralanması olabileceği düşünülmelidir. Spor yaralanmaları, dalma kazaları, başa, boyuna veya sırta doğrudan darbe alma durumunda vertebra yaralanmaları gelişebilir. Sırtta veya ensede orta hatta ağrısı olan, boyun hareketlerinde kısıtlılık ve ağrı gelişen, el ve ayaklarında uyuşma, güçsüzlük gibi nörolojik bulguları olan hastalarda vertebra yaralanması varlığından şüphelenilmelidir. Bunların yanında bilinci kapalı yaralılar da vertebra yaralanması için yüksek risk taşır.
Vertebral kolonun kifozdan lordoza ve lordozdan kifoza döndüğü bölgeler daha fazla risk altındadır. Vertebra yaralanmaları yetişkinlerde en sık T10-L2 düzeylerinde ve daha sonra C5-T2 düzeylerinde meydana gelir.
Çocuklarda servikal kaslar daha az gelişmiştir, başın gövdeye oranı yetişkinlere göre daha büyüktür, ligament ve eklem kapsülleri daha esnektir, faset eklemleri düzdür. Bu nedenlerle oluşan vertebra yaralanmaları da farklılıklar gösterir. Çocuklarda genellikle servikal vertebra yaralanmaları C1-C2 seviyesinde gelişir.
Acil servise bilinci kapalı
olarak getirilen yüksekten düşme veya trafik kazası hastalarının yaklaşık %
5-10’unda servikal vertebralarda önemli yaralanmalar vardır. Servikal vertebra
yaralanmalarının yaklaşık yarısı C6-C7 seviyesinde, yaklaşık üçte biri C2
seviyesinde meydana gelir. Ölümcül vertebra yaralanmalarının çoğu
kraniyoservikal bileşke, C1 veya C2 düzeyindeki yaralanmalara bağlıdır. Bir
hastada servikal vertebra kırığı varsa, diğer seviyelerdeki vertebralarda kırık
olma olasılığı yaklaşık %10’dur.
Vertebra kırıkları ağrı, kanama, omurilik yaralanması gibi komplikasyonlara yol açabilir. Omurilik yaralanması olay anında gelişebileceği gibi, yaralının uygun şekilde taşınmaması nedeniyle, olaydan sonra da gelişebilir.
BOYUNLUK
Yaralıda servikal vertebra yaralanması varlığından şüpheleniliyorsa, taşıma esnasında ve daha sonra yaralanma dışlanana kadar boyun hareketleri en aza indirilmelidir. İdeal olarak hastaya yarı sert boyunluk takılır, travma tahtasına alınır, boynun yeterince sabitlenmesi için başın yanlarına konan kum torbaları veya köpük bloklara alnından bantlanır. Boyunluk takılması tek başına yeterli immobilizasyon sağlamaz.
Boyunluk takılırken, görülür bir deformite saptanırsa düzeltilmeye çalışılmamalıdır. Çocuklarda tortikolis olabilir veya yaşlı hastalarda nontravmatik kifoid deformite yapabilen ağır dejeneratif vertebra hastalıları olabilir. Travmaya bağlı olarak da boyunda deformite gelişmiş olabilir. Bu hastalarda boyun rahat pozisyonda bırakılmalı ve yanlardan desteklenerek başın ve boynun hareket etmesi engellenmelidir.
Halktan kurtarıcıların, servikal vertebra yaralanmasından şüphelenirlerse, ellerini başın iki yanına yerleştirerek hareketi önlemeleri önerilir. Halktan kurtarıcıların boyunluk uygulamaları yaralıya zarar verebilir.
Boyunluklar boyun omurlarını hareketsiz tutmak ve ikincil yaralanmaları önlemek için üretilmiştir. Boyun hareketlerini kısıtlamasına rağmen tek başına yeterli sabitleme sağlamazlar. Boyunluk daima sırt tahtası (kısa veya uzun), KED gibi uygun aletle veya elle sabitleme ile birlikte uygulanmalıdır. Kullanılan boyunluk hastanın boynuna uygun boyutlarda olmalıdır. Boyunluklar farklı tiplerde olabilir.
Sünger
Destekli sünger
Polietilen
Philadelphia tipi
Göğüs destekli
Halo tipi
Acil
durumlar için polietilen tiplerin kullanımı daha uygundur. Boyunluk tek veya
iki parçalı olabilir. Parçalar birbirine bantlarla tutturulur. Hastaların
boyunları farklı uzunluk ve genişlikte olduğundan, hastaya uygun büyüklükte
boyunluk seçilmesi gerekir. Bazı modellerde çeneyi destekleyen parçanın yüksekliğini ayarlama olanağı vardır.
Acil kullanım için olan boyunluk tiplerinde önde bir açıklık bulunur. Bu açıklık karotisten nabız alma, trakeanın orta hatta olup olmadığını değerlendirme, juguler venöz dönüşü değerlendirme gibi, acil hasta bakısının önemli bileşenlerini gerçekleştirmede kolaylık sağlar.
Boyunluk takma
İki Kurtarıcı ile
Bir kişi başı elle desteklerken ikinci kişi boyunluğu takar. Üçgen kısmı göğse gelecek şekilde çene desteklenir. Takılan boyunluk hastanın solunumunu, ağzını açmasını ve kusan hastanın hava yolunu temizlemeyi engellememelidir.
Elle sabitleme
Oturan yaralıya arkadan elle sabitleme yapabilmek için, sağlık görevlisi hastanın arkasına geçer, her iki elinin kafa kaidesine yerleştirir. Avuç ve başparmaklarla başın arkasını, ikinci ve üçüncü parmaklarla elmacık kemiklerin altından çeneyi destekler.
Oturan yaralıya yandan elle sabitleme yapabilmek için, sağlık görevlisi hastanın yanında ayakta durur ve bir elle hastanın başının ve boynunun arkasından tutar. Diğer elin başparmak ve işaret parmağıyla elmacık kemiklerinin altından tutar.
Oturan yaralıya önden elle sabitleme yapabilmek için, sağlık görevlisi hastanın önünde ayakta durur. Her iki elin başparmaklarıyla elmacık kemiklerin altından çene tutulur. Her iki elin küçük parmakları başın arkasına yerleştirilir. Diğer parmaklar açılarak başın yanına yerleştirilir ve sıkıca kavranır.
Sırt üstü yatan yaralıya elle sabitleme yapabilmek için, sağlık görevlisi hastanın baş tarafında diz çöker. Her iki elin başparmaklarıyla elmacık kemiklerin altından tutulur. Her iki elin küçük parmakları başın arkasına yerleştirilir. Diğer parmaklar açılarak başın yanına yerleştirilir ve sıkıca kavranır.
Boyunluk takma işlemi sonrasında da, hasta travma tahtası / KED ile sabitlenene ve baş destekleri bağlanana kadar elle sabitleme sürdürülmelidir.
Boyunluğu takma
İkinci sağlık
görevlisi takılacak boyunluğu uygun şekilde tutar. Yaralının boynunun nötral pozisyonda olması sağlanır. Boyunda ek yaralanmaya neden olabilecek iğne, kolye, vb varsa uzaklaştırılır. Yaralının giysileri boyunluk takılmasını engellememelidir. Boyunluğun bantları hastanın saçına veya giysilerine takılmaması için içeri doğru katlanır. Boyunluğun ilk önce arka
parçası yerleştirilir. Daha sonra ön parça yerleştirilir. Bu esnada elle
sabitleme yapan sağlık görevlisi, pozisyonu bozmadan yaralıyı boyunluğun
üzerinden desteklemeye başlar. Parçalar yapışkan bantla sabitlenir. Bantların
hastanın saçına veya giysisine takılmamasına özen gösterilir. Kulak kepçeleri
kıvrılmamalıdır. Boyunluk hastanın solunumunu engellememelidir. Gerektiğinde ağız içi aspirasyonu yapılabilmelidir.
Bir kurtarıcı ile
Eğer bir sağlık görevlisi yaralıya tek başına boyunluk takacaksa; nondominant eliyle başı ve boynu arkadan destekler, dominant eliyle ilk önce boyunluğun arka parçasını yerleştirir. Arkadaki eliyle boyunluğu ve boynun arkasını desteklerken ön parçayı yerleştirir ve bantlarla sabitler. Daha sonra baş desteklerini yerleştirir ve sabitler.
TRAVMA TAHTASI
Vertebra yaralanmasından şüphelenilen yaralı, boynun elle sabitlenmesi ve boyunluk takılmasının ardından travma tahtasına alınır. “Tahta” olarak adlandırılmış olsa da, dayanıklı polietilenden üretilirler. Temizleme ve sterilizasyon işlemlerine dayanıklıdır. Hafif ve ışın geçirgendir. Görüntüleme kalitesini bozmazlar. Yan kısımları tutmaya elverişli olacak şekilde daha incedir. Çok sayıda tutamak yeri ve bağlama yeri vardır. Çocuk hastalar için ve obes hastalar için farklı boyları vardır.
Hasta hareket ettirilmeden önce boyunluk takılır. Hasta travma tahtasına alınıp baş ve boyun stabilize edilene kadar elle boyun desteği sürdürülür.
Travma tahtasında uzun süre yatan hastalarda dekübit ülseri (bası yarası) gelişebilir.
Kütük yuvarlama yöntemi
Vertebra yaralanması oluğundan şüphelenilen kişinin travma tahtasına alınması iyi koordine edilmiş ekip çalışması gerektirir. Baş ve boyun omurgasını destekleyen kişi kütük yuvarlama hareketine komuta eder. İki veya üç yardımcı yaralının bir yanında diz çöker. Eller hastanın en uzak noktasına yerleştirilir. Böylece kaldıraç gücü artar. Kurtarıcıların ellerini birbirini çaprazlayacak şekilde yerleştirmeleri, manevranın daha dengeli yürütülebilmesine olanak sağlar. En iyi ağırlık kontrolü kendi omuz ve sırt kaslarınızı kullanarak yavaş, koordine bir şekilde çekerken sağlanır. Hastanın en ağır kısımlarından çekilmelidir.
Baş taraftaki ekip liderinin emriyle hasta yan çevrilir. Bu esnada omurgaların birbiriyle ilişkisinin sabit kalmasına dikkat edilir. Özellikle boynun lateral fleksiyona gelmemesine dikkat edilir. Travma tahtası hastaya mümkün olduğunca yaklaştırılmalıdır.
Hasta yavaşça ve nazikçe tahtaya bırakılır.
Daha sonra, yine ekip liderinin emriyle, travma tahtası ve yaralı birlikte, nazikçe yere bırakılır.
Yaralı en az iki kayışla travma tahtasına sabitlenir. Ek yaralanmayı önlemek için yaralının kolları ayrıca bağlanır. Başın her iki yanına kum torbaları veya özel üretilmiş köpük destekler konur, alından ve çeneden geçen bantla sabitlenir. Ancak bundan sonra boynun elle desteklenmesi sonlandırılır.
Travma tahtasına alınan yaralı, taşınacağı sedyeye de ayrıca sabitlenmelidir.
Çocukta omurga yaralanması
Küçük çocuklarda oksiput büyük ve yuvarlak olduğu için sırtüstü yatış pozisyonunda boyun hiperfleksiyona gelme eğilimindedir, bu nedenle baş için özel bölmesi olan omurga tahtası kullanılmalıdır. Küçük çocuklarda sırtın altına 2.5 cm kadar yükselti (katlanmış çarşaf veya havlu) yerleştirmek gerekebilir. Eğer çocuğun dış kulak yolu girişi omuzun ön kısmı / jugular çentik ile aynı seviyede ise boynun pozisyonu doğrudur. Boyun uygun bir boyunluk veya havlu ile sabitlenir.
Motosiklet kaskı, iki kişi tarafından çıkarılır. Bir kişi boynu elleriyle stabilize ederken, diğer kişi kaskı çıkarır. Hastada solunum problemi yoksa çıkarılması geciktirilebilir.
Havayolu açılması için boyunluk ön kısmı açılabilir. Bir kişi hastanın ayak tarafından yaklaşarak, her iki eliyle boynu ve enseyi orta hatta tutar “inline immobilisation”. Böylece boynun hiperekstansiyonu ve laterale fleksiyonu önlenmiş olur.
Okuma önerileri
ATLS 10
Yorumlar
Yorum Gönder